شعرهایی که سکوت را به ماه می برند - وبلاگ نت قشم

به گزارش وبلاگ نت قشم، خبرنگاران در بوشهر - حسن فرهادی: طرح، هایکو، شعر کوتاه و چند نام دیگر برای کوتاه سروده های فارسی، البته از نوع بدون وزن عروضی اش، پیشنهاد شده است و برای هر کدام تعاریف و مؤلفه هایی عنوان نموده اند. از زمان ظهور این گونه از شعر تا همین حالا که داریم این متن را می خوانیم این نام ها و شعرها کم محل مناقشه نبوده اند. برخی هایکو ایرانی گفته اند بی نگاه به مؤلفه ها و جانمایه های هایکوهای زبان اصلی و البته دیگرانی گفته اند این ها هایکو نیست؛ بلکه طرح است. طرح گفته اند با بهره گیری از زبان و فضای ترجمه هایی که از شعرهای کوتاه دنیا شرق و غرب گرفته اند.

شاید مقدمه بالا برای پرداختن به اصل مطلبی که قرار است اینجا بنویسم چندان کمکی نکند، ولی ناگزیر بودم از نوشتن آن، چراکه می خواهم به کتابی بپردازم که مجموعه ای از شعرهای کوتاهِ شاعر جوان و مستعد گناوه ای، مرضیه حسن پور است.

در بالا گفتم که در تعریف شعر کوتاه بسیاری سخن گفته اند و نوشته اند، از جمله آن ها علی میرافضلی در به همین کوتاهی و ...، سیروس نوذری در کوته سرایی، کاووس حسن لی در گونه های نوآوری در شعر فارسی و ...

وقتی به کلیت مطالبی که در خصوص شعر کوتاه نوشته و گفته شده، نگاه می اندازیم به تعریفی جامع برای این قالب یا گونه شعری نمی رسیم؛ بلکه به یک سری مؤلفه و عنصر که در این نوع شعر بیشتر نمود دارد، ارجاع داده می شویم. البته بنده هم در این نوشته قصد تعریفی برای شعر کوتاه ندارم و صرفاً از روی همین مؤلفه هایی که برای شعر کوتاه گفته اند و البته گاهی به اشتباه آن ها را تعریفی برای شعر کوتاه آورده اند، قرار است به کوتاه سروده های کتاب سکوت را به ماه می برم سروده مرضیه حسن پور بپردازم.

اولین مؤلفه یا ویژگی در هر نوع شعر کوتاه ایجاز است. ایجاز در کلام و کلمه. کم گویی و گزیده گویی که بزرگان ادب، ما را به آن توصیه نموده اند. در شعر کوتاه بیش از هر گونه شعری، شاعر باید به اقتصاد واژه ها توجه داشته باشد. شاعر اقتصاد را در کلام هم باید رعایت کند. شعر کوتاه شمشیر نیست که با آن میدان داری کرد، نیشتری است برای هوشیاری.

اما در مجموعه سکوت را به ماه می برم ایجاز چگونه است؟ آیا مرضیه حسن پور از پس ایجاز در کلام و کلمه برآمده است؟ به عنوان کسی که این دفتر شعر را خوانده ام، باید بگویم، ایجاز در کلام به خوبی رعایت شده است:

کودتای غریبی است

شبیه آدم بودن... (سکوت را به ماه می برم، ص 35)

اما در استفاده از واژه دست ودل بازانه عمل نموده است.

من

سکوت را

به ماه می برم

در حصار شنیدن هایی که

سقراط را گم می نماید (همان، ص 19)

دومین مؤلفه شعر کوتاه تصویری بودن آن است. البته تصویر در گونه های مختلف شعر وجود دارد، اما تصویر در شعر کوتاه همچون فرم شعر، فشرده است و در محور و مرکز شعر قرار می گیرد. این نکته را هم همین جا بگویم که تصویر، شرط لازم برای شعر کوتاه نیست و شعرهای کوتاهِ فاقدِ تصویر و البته خوب، کم نیستند.

در شعرهای مرضیه حسن پور تصویر نقش محوری دارد و در مدار و مرکز شعر در حال پر و بال زدن است.

کلاغ ها پر می کشند

از سقف هایی که

برایشان خواب دیده ام (همان، ص 59)

سومین مؤلفه شعر کوتاه کاربردِ کمِ فعل در شعر است. گاهی برای ایجاز که به عنوان اولین مؤلفه در بالا به آن پرداختیم و گاهی برای تعلیق در شعر کوتاه، شاعر دست به حذف اساسی ترین رکن جمله، یعنی فعل می زند. هر چند این مؤلفه هم از شروط لازم شعر کوتاه نیست، ولی در این گونه از شعر بیشتر نمود و کاربرد دارد. حذف فعل در بیشتر موارد اجازه می دهد مخاطبِ شعر هم در تکمیل شعر، البته برای خود، مشارکت داشته باشد یا به قول معروف سپیدخوانی کند.

حسن پور در کتابش شعرهایی دارد که هر سطرش یک فعل دارد. در شعر سه سطری زیر، سه فعل داریم و اولین عیبِ آوردن سه فعل، اجازه ندادن به مخاطب برای مشارکت و مکاشفه در شعر است:

ما را هراس جنگ با خود نیست

آن چه ما را تکان داد

سایه ها بودند... (همان، ص 8)

در بیشتر شعرهای این کتاب به وفور فعل هایی داریم که می توانستند نباشند، البته در جاهایی هم آمدن فعل اجتناب ناپذیر است.

دیر نگاهت را رساندی

ترافیک شد (همان، ص 60)

چهارمین و آخرین مؤلفه ای که در این یادداشت به آن خواهم پرداخت، طبیعت گرایی در شعر کوتاه است. هرچند بسیاری از پژوهشگران و اساتیدی که در خصوص شعر کوتاه نوشته اند، بر این باورند که طبیعت گرایی با ترجمه هایکوهای ژاپنی به وسیله شاملو و پاشایی وارد شعر کوتاه ایران شد، اما اگر به پیشینه شعر کوتاه فارسی، قبل ترجمه ها نگاه بیندازیم، به وفور طبیعت گرایی را خواهیم دید. اگرچه طبیعت گرایی همچنان یکی از مولفه های شعر کوتاه است ولی شعر کوتاه امروز دارد به سمت اجتماعی ترشدن می رود.

طبیعت در بیشتر شعرهای کتاب سکوت را به ماه می برم حضور دارد:

باران که بیاید

شفاف تر

تو را خواهم دید (همان، ص 43)

اما طبیعت شعر مرضیه حسن پور طبیعت شهر او، بندر گناوه، نیست! نه ساحلی در شعرها هست و نه دریایی. شعری است متناسب با زیست انسان شهری امروزی که در گیر و دار خانه و کوچه و خیابان و نهایتاً بام و آسمان بالای سرش است.

پای فهمیدنم

لنگ می زند

وقتی تو در چشم هایم

سخنرانی می کنی (همان، ص 23)

برای شعر کوتاه، مؤلفه ها، ویژگی ها و عناصری بیشتر از آنچه در این یادداشت آمد، می توان برشمرد. برای مجموعه شعر کوتاه سکوت را به ماه می برم مرضیه حسن پور هم می توان محاسن دیگری برشمرد و البته ضعف هایی که برای یک شاعر تازه کار و کتاب اولی تجربه ای است برای پختگی بیشتر.