لباس های خوش نقش ونگار بانوان در شروع سال نو، از خانه تکانی تا سبزه سبز کردن - وبلاگ نت قشم

به گزارش وبلاگ نت قشم، از شروط ساعات اول سال نو بود که ... زن ها که برنج پاک نموده و یا آرد خمیر می کردند، به این حساب که تا آخر سال دست شان در نعمت و برکت بوده باشد و اولین رفت و آمدشان از اطاق به خارج بطرف مبال بود که آن جا را برترین و خوش یمن ترین اماکن می دانستند، چنانچه در خرید کفش و چادر نیز به همین طریق که اول باید با آنها به مبال بروند، در این اعتقاد که تا پاره شوند به عروسی و میهمانی و جشن و سرور می روند.

با این توصیف مجذوب نماینده نگارنده کتاب طهران قدیم جعفر شهری فرارسیدن نخستین روز فروردین، جشن های نوروزی ایرانیان را به مرحله ای تازه وارد می کرد. با وجود حضور همه افراد جامعه از مردان و زنان و بچه ها و تا کهنسالان، اما باز می توان رنگی مجذوب نماینده از حضور زنانه را در این میانه در تاریخ ایران جست.

با روایت یاکوب ادوارد پولاک، پزشک اتریشی دربار ناصرالدین شاه قاجار، در کتاب سفرنامه پولاک؛ ایران و ایرانیان با زنان ایرانی در جشن های شروعین روزهای سال همراه می شویم هرکس از دستش برآید و به خصوص هر زنی در نوروز لباس نو ب[ه]بَر می نماید. به همین علت کار تهیه و فروش پارچه در این ایام به حداکثر قوت می رسد ... به خصوص شلوار پف نموده ابریشمی چیزی است که چشم همه زن ها در پی آن است و باعث خانه خرابی شوهرها می شود

توصیف منابع تاریخی در این میانه نیز بیانگر تمایزی است که آداب زنانه نوروز با دیگر سنت های همگانی نوروزی داشته اند. فرشته پناهی در کتاب زن ایرانی در سفرنامه ها دراین باره چنین می نویسد: زنان تمام روزهای اولین ماه سال را به مناسبت همین جشن و سرور، به دید و بازدید آشنایان و دوستان اختصاص می دهند... در دربار نیز، در یکی از روزهای اوایل سال نو، ملکه مادر مراسم سلام زنانهای را در محدوده خود برپا می نماید، که شاهزاده خانم ها و اطرافیانشان در آن شرکت می نمایند و در ضمن از خانم ها سفرای اروپایی نیز، در این مراسم دعوت بعمل می آید.

این سنت آخر، همانی است که کارلا سرنا، توریست ونیزی به تفصیل جزییات آن را روایت نموده است. این بانوی توریست در سفرنامه مادام کارلاسرنا؛ آدم ها و آیین ها در ایران درباره این ملاقات ویژه نوروزی می نویسد در ایام نوروز، خانم های سرشناس از رفتن به تماشا ملکه انیس الدوله غفلت نمی نمایند و این روزها را برای مطرح کردن درخواست هایی که از سوگلی شاه دارند مغتنم می شمارند، در ضمن اهدای تحفه های سنتی از قبیل شیرینی، مربا، نقل و نبات که لای آنها با مهارت خاصی جواهرات گرانبها و کیسه های کوچک محتوی سکه های یک تومانی جا داده می شود، نیز فراموش نمی شود.

خانم ها بعد از مبادله تعارفات معمولی، آزادانه با هم سخن می گویند. مثلا خانمی به یکی از اعضای خانواده خود از ملکه، مقام بهتری را درخواست دارد، و درعین حال هدیه ای را که برای گرفتن چنین مقامی به همراه آورده است، به او عرضه می نماید. او سپس به دیگر ملاقاتهای نوروزی زنان اشاره نموده، یادآور می شود که زنان همه روزهای نخستین ماه سال را به دید و بازدید آشنایان و دوستان اختصاص می دهند. به نوشته کارلا سرنا، نخستین ملاقاتها ساعت ها به دراز می کشد به گونه ای که گاه پیش می آید تنها روزی یک نفر را ببینند.

نوروز برای زنان، تنها با آن ملاقاتهای ویژه و عادی شروع نمی شده؛ آنان پیش از نو شدن سال، نیز وظایفی اختصاصی برعهده داشته اند. عبدالله مستوفی به مسئولیت خانم هر خانه در تهیه فاخرترین غذاها برای شب و روز عید اشاره نموده، می نویسد کمتر خانه ای بود که در این دو روزه تحویل و عید حتی شب قبل از عید دیگ پلو و ماهی و رشته و مرغ پلوش ببار نباشد. جعفر شهری نیز از خانه تکانی و سبزه سبز کردن به عنوان دو تدارک مهم زنانه، در میانه چهارشنبه سوری و شروع سال نو نام می برد که هیچ گاه تعطیل بردار نبود بعد از آسوده شدن از رخت و لباس و کفش و کلاه خود و بچه ها نوبت به خانه تکانی می رسید و این سنّتی بود که در خانه هیچ اعیان و گدا تعطیل پذیر نمی شد.

به اعتقاد وی با همین خانه تکانی های عید هم بود که اشیاء زاید یکساله بیرون ریخته شده دل ها به دریا زده شده حلبی زنگ زده ها و شکسته قراضه های طول زمان، مانند آفتابه حلبی سماور حلبی ها که بیش از قیمت خود پول لحیم کاری برده بود و چراغ موشی های نشتی که به کلفتی خود به اطرافشان قره قروت چسبیده و به داخلشان گچ ریخته شده بود و شیشه پیله های شکسته بی مصرف مانند کاسه پیاله های ترک خورده و لب پریده که تا این هنگام دل به طرد و دور افکندنشان راضی نمی شدند به بیرون افکنده شده یا برای فروش به دوره گردها کنار گذاشته می شدند.

نویسنده کتاب طهران قدیم سپس تصویری از وضع یادشده را پیش روی خواننده نقش می نماید در همین روزهای قبل از عید بود که زن ها از خانه ها به کوچه ها و کنار جوی ها می ریختند و گردوخاک و غباری بود که از فرش تکانی های خود به هوا متصاعد می ساختند و دو طرف جوی ها را که برای شست وشو اشغال می کردند و بد و بیراه و دشنام و ناسزاهای راهگذران و همسایگان به خاطر بلند کردن گرد و خاک نثارشان می شد. دیگر سنت آیین های نوروزی که تنها به دست زنان انجام می گرفت، سبزه سبز کردن بود.

زنان در هر خانواده به تفاوت، از 10 تا 20 روز پیش از نوروز بدین ترتیب به کار یادشده مشغول می شدند زن خانه به تعداد جمعیت خانواده، مشت مشت گندم یا عدس و ماش ... در ظرفی سفالین می ریخت و با هر مشت نیت سلامتی و تندرستی و خوشی و خوشبختی و مال و گشایش و آنچه را که به هریک از افراد مربوط می شد نموده آب نیم گرم ریخته در جای گرم و اگر هوا زیاد سرد و جای گرم نبود در پای کرسی می گذاشت و هر روز آب خورد رفته اش را به او می رساند تا دانه ها در ظرف کجه (نیش) زده به سفیدی گراید.

آنگاه در دستمال ریخته سه روز نیز با رطوبت معتدل در دستمال نگاه می داشت تا کجه هایش نقره ای شده کاملا نیش هایش بالا آمده باشد. سپس در دوری مسی یا بشقاب و دوری چینی و مانند آن و یا مطابق جمعیت خانه در ظروف کوچک و بزرگ پهن نموده رویش را دستمال می کشید و آب پاشیده روزها در معرض آفتاب و شب ها در گرم ترین اطاق یا مکان می گذاشت تا سبزه ها رخ کشیده رو به سبزی بیاورند، آنگاه روبان قرمزی به دورش بسته پاپیون مانند گره زده با گل های پارچه ای رنگارنگ که به اطراف روبان می دوخت زینت نموده آماده می کرد.

زنان بدین ترتیب، خود و خانواده را مهیای شروع سال نو می کردند و آن گونه که نویسنده کتاب زن ایرانی در سفرنامه ها روایت می نماید مراسم فرش تکانی، خانه تکانی، تهیه و پخت شیرینی و دوخت لباس های نو به وسیله مادران و دختران برای همه افراد خانه نیز از دیگر کارهای آنان در این مناسبت کهن به شمار آمده، شرایطی فراهم می آمد که همه خانه ها از درون و برون مثل ستاره برق می زدند و همه افراد، اعم از مرد و زن و کودک، لباس های خوش نقش ونگار که حاصل هنرمندی زنان و دختران می باشد بر تن می داشتند.